Αίγινα

I

Μυθολογικό πρόσωπο. Μια από τις 12 κόρες του Ασωπού, μητέρα του Αιακού, πρώτου βασιλιά του νησιού Αίγινα.

Άποψη της Παλαιοχώρας στην Αίγινα, μιας περιοχής με εκκλησίες και μοναστήρια, τα περισσότερα κατάλοιπα της εποχής των πειρατικών επιδρομών (φωτ. Κ. Ντελόπουλου).

Ψαροκάικα στο λιμάνι της Αίγινας.

Στατήρας ή δίδραχμο της Αίγινας (γύρω στο 600 π.Χ.), από τα παλαιότερα ασημένια νομίσματα που κόπηκαν στην Ευρώπη. Στη μία όψη απεικονίζεται η θαλάσσια χελώνα, το σύμβολο της ναυτικής ισχύος της.

Τα αιγινίτικα κανάτια, με τη χαρούμενη διακόσμηση, αποτελούν συνέχεια μιας μακροχρόνιας παράδοσης (φωτ. Ν. Κοντού).

Η Αίγινα υπήρξε ένα από τα πρώτα ελληνικά νησιά που γνώρισαν τουριστική ανάπτυξη.

Άποψη του γραφικού λιμανιού της Αίγινας.

Ο ναός της Αφαίας στην Αίγινα είναι ένας από τους αρχαιότερους δωρικούς ναούς (τέλη 6ου αι. π.Χ.)

Άποψη του γραφικού λιμανιού της Αίγινας.

II

Νησί (83 τ. χλμ.) στον Σαρωνικό κόλπο. Έχει σχήμα τριγωνικό και το ανατολικό άκρο της απέχει 12,5 μίλια από τον Πειραιά, ενώ το νότιο άκρο της απέχει 9 μίλια από το βόρειο στόμιο του στενού του Πόρου. Το έδαφός της είναι ορεινό (υψηλότερη κορυφή το Όρος, 531 μ.) αλλά γόνιμο και κατάλληλο για την κεραμουργία, που γι’ αυτό αναπτύχθηκε από την αρχαιότητα και εξακολουθεί μέχρι σήμερα να αποτελεί σημαντικό βιοτεχνικό κλάδο του νησιού. Το βόρειο τμήμα του νησιού αποτελείται από κρητιδικούς και τριτογενείς ασβεστόλιθους, ενώ το μέσο και νότιο από ηφαιστειογενή πετρώματα, λάβες ηφαιστείου του καινοζωικού αιώνα,

που ανήκε στην ηφαιστειακή ζώνη των Κυκλάδων. Το μικρό ύψος των βροχοπτώσεων (310 χιλιοστά κατά μέσο όρο τον χρόνο) περιορίζει την απόδοση του εδάφους.

Διοικητικά η Α. αποτελούσε, μαζί με το γειτονικό νησί Αγκίστρι και μερικά ακατοίκητα νησάκια όπως η Μονή, η Δωρούσα, τα Διαπόρια κ.ά., ομώνυμη επαρχία (101 τ. χλμ.) με πρωτεύουσα την Α., λιμάνι στο βορειοδυτικό άκρο του νησιού με μεγάλη επιβατική κίνηση, που πλέον αποτελεί πρωτεύουσα (7.410 κάτ.) του ομώνυμου δήμου (βλ. λ. Αίγινας, δήμος).

Το ξερό κλίμα της και η μικρή απόστασή της από το πολεοδομικό συγκρότημα της Αθήνας κάνουν την Α. σπουδαίο κέντρο παραθερισμού και λουτροθεραπείας· στις βόρειες ακτές του νησιού βρίσκεται και η χλωρονατριούχα αλιπηγή της Σουβάλας.

Ιστορία. Τα παλαιότερα λείψανα εγκαταστάσεων στην Α. (3000 π.Χ.) βρέθηκαν στο ακρωτήριο Κολόνα· στην ίδια θέση υπάρχουν λείψανα οχυρωμένης ακρόπολης του 2500 π.Χ. Μετά το 2000 π.Χ. έφτασαν στο νησί και τα πρώτα ελληνικά φύλα (Μυρμιδόνες από τον Σπερχειό). Με το γεγονός αυτό συνδέονται και οι παλαιότεροι μύθοι για την Α., που κατά μία παραλλαγή τους πήρε το όνομά της (σε αντικατάσταση του παλαιότερου Οινώνη) από την Α., μία από τις δώδεκα κόρες του Ασωπού, μητέρα του Αιακού, πρώτου βασιλιά του νησιού. Τον 10ο αι. π.Χ. Επιδαύριοι Δωριείς έδιωξαν τους Ίωνες και εγκαταστάθηκαν στην Α., που έτσι βρέθηκε εξαρτημένη από την Επίδαυρο. Τότε η Α. αποτέλεσε μέλος της Αμφικτιονίας της Καλαυρίας (Πόρος) μαζί με την Αθήνα, την Ερμιόνη, τις Πρασιές, τη Ναυπλία και τον Ορχομενό. Τολμηροί θαλασσοπόροι και πειρατές, οι Αιγινήτες έφτασαν μέχρι την Αίγυπτο, τη Λιβύη και την Ισπανία, ανέπτυξαν το εμπόριο και απέκτησαν μεγάλο πλούτο, κυρίως με το δουλεμπόριο (ο Αριστοτέλης αναφέρει ότι η Α., με πληθυσμό 13.000–20.000 κάτ. είχε κάποτε 470.000 δούλους). Από την Ισπανία έφερναν άφθονο ασήμι και στα μέσα του 7ου αι., όταν το νησί τους βρισκόταν υπό την κυριαρχία του Φείδωνα, τυράννου του Άργους, έκοψαν τα πρώτα νομίσματα της ευρωπαϊκής ηπείρου. Αποικίες δεν ίδρυσαν, αλλά μόνο εμπορεία (εμπορικούς σταθμούς), όπως στη Ναύκρατη και την Κυδωνία, και κατόρθωσαν να επιβάλουν τα νομίσματά τους, καθώς και τα μέτρα και σταθμά τους, σε πολλές ελληνικές χώρες. Όμως η εμπορική και ναυτική δύναμη της Α., η οποία αναπτυσσόταν συνεχώς, την έφερε σε σύγκρουση με τους Αθηναίους, ιδιαίτερα μάλιστα μετά την κατατρόπωση του στόλου των Σαμίων από τους Αιγινήτες (519 π.Χ.). Έτσι, στις παραμονές της πρώτης εκστρατείας των Περσών κατά της Ελλάδας η Α. προσέφερε γην και ύδωρ στους απεσταλμένους του Δαρείου (491). Όταν όμως ο Ξέρξης κίνησε τις στρατιές του εναντίον των Ελλήνων, οι Αιγινήτες συμφιλιώθηκαν με τους Αθηναίους και συμμερίστηκαν τις κοινές θυσίες, πολεμώντας με ηρωισμό στο Αρτεμίσιο και τη Σαλαμίνα (480 π.Χ.) αλλά και στις Πλαταιές και τη Μυκάλη (479). Μετά τη διάλυση της συμμαχίας Αθήνας και Σπάρτης και τη διαίρεση των ελληνικών πόλεων σε δύο αντίπαλα στρατόπεδα, αναζωογονήθηκε η παλαιά αντιζηλία με την Αθήνα. Οι Αθηναίοι, αφού κατατρόπωσαν τον αιγινήτικο στόλο σε ναυμαχία έξω από το νησί, πολιόρκησαν την πόλη και την ανάγκασαν να παραδοθεί (455). Η Α. υποχρεώθηκε να καταστρέψει τα τείχη της, να παραδώσει τα πλοία της και να πληρώνει φόρο υποτέλειας. Μετά την έκρηξη του Πελοποννησιακού πολέμου, οι Αθηναίοι έδιωξαν (431) όλο τον πληθυσμό από το νησί και εγκατέστησαν Αθηναίους κληρούχους. Οι κάτοικοι ξαναγύρισαν έπειτα από την ήττα των Αθηναίων στους Αιγός Ποταμούς, η δύναμη όμως της Α. είχε πια οριστικά σβήσει. Στα μετέπειτα χρόνια την κατέλαβαν οι Μακεδόνες Κάσσανδρος (318) και Δημήτριος ο Πολιορκητής (307), οι Αιτωλοί, σύμμαχοι των Ρωμαίων (210), που την πούλησαν στον Άτταλο Α’, βασιλιά της Περγάμου, και τελικά οι Ρωμαίοι (129).

Στα βυζαντινά χρόνια η Α. αποτελούσε τμήμα του θέματος της Ελλάδας και είχε μαζί με την Κέα ανεξάρτητη αρχιεπισκοπή. Κατά την περίοδο της φραγκοκρατίας ακολούθησε αρχικά την τύχη του δουκάτου της Αθήνας και τελικά περιήλθε στον Καταλανό Αντονέλο Καοπένα (1390). Κατά τη διάρκεια του πολέμου μεταξύ Βενετίας και Τουρκίας, ο Χαϊρεδίν Μπαρμπαρόσα την ερήμωσε τελείως (1537). Το 1687 ο Φραντσέσκο Μοροζίνι κατέλαβε την Α., η κατοχή της όμως από τη Βενετία δεν κράτησε πολύ, γιατί με τη συνθήκη του Πασάροβιτς(1718) παραχωρήθηκε πάλι στην Τουρκία. Στην Επανάσταση του 1821 οι Αιγινήτες πήραν μέρος σε πολλές μάχες (πολιορκία Ακροκορίνθου, μάχη Στυλίδας, μάχη Φαλήρου, είσοδος Φαβιέρου στην Ακρόπολη) και το νησί τους χρησίμευσε ως καταφύγιο των οικογενειών πολλών προσωπικοτήτων του Αγώνα, των Αθηναίων προκρίτων και των Ψαριανών μετά την καταστροφή του νησιού τους. Στις 11 Νοεμβρίου 1826 εγκαταστάθηκε στην Α. η κυβέρνηση και στις 12 Ιανουαρίου 1828 αποβιβάστηκε εκεί ο κυβερνήτης Ιωάννης Καποδίστριας· έτσι η πόλη της Α. έγινε προσωρινή πρωτεύουσα του νέου ελληνικού κράτους έως τον επόμενο χρόνο, που έγινε πρωτεύουσα το Ναύπλιο. Στο σύντομο αυτό διάστημα ιδρύθηκαν στην Α. η Στρατιωτική σχολή των Ευελπίδων, το Εθνικό Τυπογραφείο, η Εθνική (Χρηματιστική) Τράπεζα, το Καποδίστρειο ορφανοτροφείο, το πρώτο Ελληνικό Παρθεναγωγείο, αρχαιολογικό μουσείο, εθνική βιβλιοθήκη και το πρώτο νομισματοκοπείο της νεότερης Ελλάδας.

Τέχνη και μνημεία. Στην ιστορία της τέχνης η Α. είναι γνωστή για τον γλύπτη της Σμίλι και τους σπουδαίους χαλκοπλάστες Γλαυκία (6ος αι.), Σίμωνα, Πτόλιχο, Κάλωνα (5ος αι.) και τον μεγαλύτερο από όλους Ονάτα (άκμασε γύρω στο 500 π.Χ.), που δημιούργησε περίφημα έργα σε πολλές ελληνικές πόλεις. Αξιόλογη ανάπτυξη γνώρισε και η αιγινήτικη κεραμική στην ύστερη νεολιθική περίοδο, τη χαρακτηριστική για τα σκοτεινόχρωμα αγγεία. Δείγματα της κεραμικής αυτής της περιόδου, εκτός από τα πολλά που προέρχονται από την Α., βρέθηκαν και στο δεύτερο και τρίτο στρώμα του Ορχομενού και αλλού. Χαρακτηριστικό της είναι τα μεγάλα αγγεία με κοιλιά ή όμοια με στάμνες, με πλατύ στόμιο.

Από τα σωζόμενα λείψανα αρχαίων μνημείων τα πιο σημαντικά είναι του ναού της Αφαίας, του ναού του Απόλλωνα –Ποσειδώνα στο ακρωτήριο Κολόνα (περίπτερος δωρικός από πωρόλιθο των πρώτων χρόνων του 5ου αι. που είχε χτιστεί στη θέση άλλου του 7ου αι.), του Αιακείου, του τάφου του Φώκου, νόθου γιου του Αιακού, και του ιερού του Ελλάνιου Δία. Σε απόσταση 6 χλμ. από την πόλη της Α., βρίσκεται το γυναικείο μοναστήρι του Αγίου Νεκταρίου. Στην ίδια πόλη υπάρχει επίσης το σπίτι όπου έζησε ο Νίκος Καζαντζάκης στα χρόνια της Κατοχής. Στο σπίτι αυτό έγραψε τον Αλέξη Ζορμπά, το μυθιστόρημα που τον επέβαλε διεθνώς και τον έκανε διάσημο.

III

(Αστρ.). Μικρός πλανήτης. Ανακαλύφθηκε το 1866 από τον Στεφάν στη Μασσαλία. Πραγματοποιεί μια πλήρη περιφορά γύρω από τον ‘Ήλιο σε 4 έτη, 2 μήνες και 1 ημέρα. Έχει εκκεντρότητα e = 0,107 και κλίση i = 2° 6’ 36”. Η μέση απόστασή του από τον Ήλιο είναι 2,59 αστρονομικές μονάδες, δηλαδή περίπου 387 εκατ. χλμ.